حج یکی از ارکان دین اسلام است که در آن ترکیبی از اعمال فیزیکی، روحی و معنوی انجام می‌شود. این کتابچه به طور خلاصه شامل نیات، دعاها و اعمال ضروری حج است، با تأکید بر اهمیت نیت خالصانه ، دانش عمل و پیروی از سنت پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) است.
۱. نیات (Niyyah): پایه هر عمل
نیت در حج باید خالصانه برای خداوند باشد و قبل از هر عمل انجام شود.
- نیت حج تمتّع/قران/ifrād :
«نَوَيْتُ الْحَجَّ لِلَّهِ تَعَالَى»
(من حج را برای خداوند نیت کردم.)
- نیت احرام :
«نَوَيْتُ الدُّخُولَ فِي الْإِحْرَامِ لِلْحَجِّ لِلَّهِ تَعَالَى»
(نیت ورود به حالت احرام برای حج را کردم.)
- نیت طواف :
«نَوَيْتُ طَوْفَ الْقُدُومِ لِلَّهِ تَعَالَى»
(نیت طواف قدوم [ورودی] را کردم.)
- نیت سعی :
«نَوَيْتُ السَّعْيَ بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ لِلَّهِ تَعَالَى»
(نیت سعی بین صفا و مروه را کردم.)
۲. دعاها (Duʿā): زبان حال حجیجان
دعا در حج از اهمیت بالایی برخوردار است، به‌ویژه در مکان‌ها و اوقات مبارکه.
- تلبیه (ذکر اصلی احرام) :
«لَبَّيْكَ اللَّهُمَّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ لَا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ، إِنَّ الْحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلْكَ، لَا شَرِيكَ لَكَ»
(پاسخ تو را می‌دهم، خدایا، پاسخ تو را، نه شریکی داری…)
- دعا در عرفات :
«اللَّهُمَّ هَذَا مَوْقِفُ عَبْدِكَ وَابْنِ عَبْدِكَ، فَأَخْرِجْنِي مِنْ ذُنُوبِي كَمَا يَخْرُجُ الثَّوْبُ الْأَبْيَضُ مِنَ الدَّنَسِ»
(خدایا، این جایگاه بندگانت است، گناهانم را از من دور کن همان‌گونه که لباس سفید از لکه پاک می‌شود.)
- دعا در رمی جمرات :
«اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ حَجًّا مَبْرُورًا وَذَنْبًا مَغْفُورًا»
(خدایا، این حج را پذیرفته و گناهانم را ببخش.)
- دعا بعد از حلق/قصر :
«اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي وَارْحَمْنِي وَاهْدِنِي وَزَيِّنِي وَارْزُقْنِي»
(خدایا، مرا ببخش، رحمت کن، هدایت کن، زیبا کن و روزی ده.)
۳. اعمال (Aʿmāl): ترتیب و نحوه انجام
الف. مرحله اول: احرام
- از میقات‌ها (نقاط تعیین‌شده) لباس احرام را بپوشید.
- نیت کنید و تلبیه را بخوانید.
- محرّمات احرام را اجتناب کنید (مثل: استفاده از عطر، قطع مو/ناخن، پوشیدن لباس‌های خیاطی برای مردان).
ب. طواف و نماز
- طواف قدوم در مکه را انجام دهید (۷ دور).
- دو رکعت نماز طواف را خلف مقام ابراهیم بخوانید.
- شرب از آب زمزم و دعا کنید.
ج. صفا و مروه (سعی)
- سعی بین دو کوه صفا و مروه را انجام دهید (۷ مرتبه).
- در مسیر، تلبیه و دعا بخوانید.
د. منی، عرفات و مزدلفه
- عرفات : از ظهر تا غروب در دشت عرفات دعا کنید (بهترین وقت برای استغفار).
- مزدلفه : شب را در مزدلفه بگذرانید و نماز مغرب و عشاء را ترکیب کنید.
- منی : سنگ‌هایی برای رمی جمرات جمع‌آوری کنید.
ﻫ. رمی جمرات (تیراندازی به ستون‌ها)
- در روز نحر (۱۰ ذی‌الحجه) جمره‌های سه‌گانه را بسنجد.
- ابتدا از جمره‌ی صغیر، سپس وسطی و سرانجام کبری شروع کنید.
- هر جمره با ۷ سنگ و دعا بعد از هر بار.
و. قربانی (ضحیه)
- در روز نحر، گوساله، گوس یا گوساله را قربانی کنید.
- نیت کنید:
«نَوَيْتُ الضَّحِيَّةَ لِلَّهِ تَعَالَى»
ﺯ. حلق/قصر و اتمام حج
- مردان: سر خود را حلاقی کنند، زنان: قصر (کوتاه کردن مو).
- با این کار، احرام کامل رفع می‌شود.
- طواف زیارت (اجباری) را در مکه انجام دهید.
۴. آداب و نصائح
- استغفار و توبه : قبل از حج، گناهان را ببخشانید.
- علم و آمادگی : مراحل حج را از منابع معتبر یاد بگیرید (مثل کتاب‌های فقهی).
- برادری اسلامی : با دیگر حجیجان به خوبی رفتار کنید.
- اقتصاد در منابع : از آب و غذا سوءاستفاده نکنید.
- تقوای الهی : از کارهای حرام و دعوا دوری کنید.
۵. نتیجه‌گیری
حج نه تنها یک فریضه، بلکه فرصتی عظیم برای تجدید عهد با خدا است. با نیت خالص، دانش عمل و دعا، حج می‌تواند تبدیل‌کننده‌ی زندگی باشد. همان‌گونه که پیامبر اسلام گفت:
«الْحَجُّ الْمَبْرُورُ لَيْسَ لَهُ جَزَاءٌ إِلَّا الْجَنَّةُ»
(حج مبرور هیچ پاداشی جز بهشت ندارد.)
منبع توصیه‌شده : کتاب‌های فقهی مانند کتاب آداب حج و «الموسوعة الفقهیة» یا «مناسک الحج» اثر شیخ علی‌رضا سیستانی.
